از چاپیدن مقاله تا حل مسئله در دانشگاه‌های ایران

به گزارش رسانه خبری جویا، مجتبی لشکر بلوکی  مشاور ارشد استراتژی و سرمایه‌گذاری سازمان‌ها و مدرس دانشگاه صنعتی شریف طی یادداشتی با عنوان «از چاپیدن مقاله تا حل مسئله در دانشگاه‌های ایران» به شرح زیر آورده است؛

از دانشگاهیان قطع امید کرده‌‏ام. دانشگاهیان با توسعه آموزش عالی در سال‌‏های اخیر دو گروه شده‏‌اند: گروهی که دانشمندند و گروهی که بیشترشان شغل دانشگاهی دارند. از گروه دوم که توقع نباید داشت؛ اما گروه اول هم بیشتر به علم و تخصص خود مشغول‌اند و کمتر مجال نگاه کردن به بیرون و مسائل جامعه دارند. معمولاً فکر نمی‌‏کنند که چه باید کرد.

بی‌آنکه به عمل بیندیشند تصمیم می‏گیرند و اقدام می‌‏کنند. دانشگاه روز‌به‌روز بیشتر گرفتار مسائل انتزاعی می‏‌شود و دیگر چندان پیوندی با سیاست و جامعه و زندگی ندارد. کشور فردایی هم خواهد داشت که نمی‌‏دانیم چیست و چگونه خواهد بود و خدا کند که فردا، فقر و حرمان و ملال بیشتر و زمینی خشک‏‌تر و هوایی آلوده‌‏تر و دل‌‏های پراکنده‌‏تر و خاطره‌‏های آزرده‌‏تر نباشد.

این را جملات را چه کسی گفته است؟ دکتر رضا داوری اردکانی؛ رئیس فرهنگستان علوم، چهره ماندگار کشور، استاد نمونه کشور و ده‌ها افتخار و عنوان دیگر. اما چرا به این جا رسیدیم؟

بگذارید مطلبی منتسب به دکتر مظفر چشمه سهرابی؛ متخصص دانش‌شناسی را نیز با هم مرور کنیم:

رتبه‌بندی دانشگاهی ایران بر اساس نظامی است که خارج از ایران برنامه‌ریزی می‌شود و ما بین‌المللی کار کردن را با اِعمال این شاخص‌ها اشتباه گرفته‌ایم در حالی که خود آمریکا که وضع‌کننده ISI است، به طور ناچیز از این نظام استفاده می‌کند.

حدود ۴۰۰ جایزه علمی در دنیا وجود دارد که هیچ یک از شاخص‌های آی.اس.آی استفاده نمی‌کنند. ایران از بیانیه سانفرانسیسکو که هشداری به همه بود درس نگرفت. در این بیانیه بیش از چند هزار دانشمند و پژوهشگر و حدود ۸۰۰ مجله علمی معتبر دنیا اعلام کردند که مبنا را در ارزیابی‌ها بر اساس مجلات قرار ندهید.

از یکی از اساتیدی که ۴۰۰ مقاله بین‌المللی داشتند سؤال کردم فقط یکی از مشکلاتی را که در کشور حل کرده‌اید نام ببرید؟ پاسخ سکوت بود. از مدیران کشور ۹۷٪ از مقالات آی.اس.آی استفاده نمی‌کنند، ۹۳٪ نیز مجلات داخلی را نه می‌شناسند و نه از آنها استفاده می‌کنند؟! برای چه کسی می‌نویسیم؟

هدف علم‌سنجی که در ایران بسیار محبوب است در واقع مجله سنجی است نه حقیقت علم. علم‌سنجی قدرت تحلیل محتوای علم را ندارد. مبدع این اصطلاح اصلاً چنین منظوری  نداشته است. علم‌سنجی صرفاً بیانگر شاخص‌های کمّی است نه کیفی.

در سنت‌های اصیل علمی، تولید مقاله هیچ‌گاه نشان‌دهنده تولید علم نبوده است. مثلاً کتابی نوشته به نام اشاعه نوآوری. تابه‌حال ۲۵۰۰ مقاله در خصوص این کتاب منتشر شده است. این مقالات تولید علم نیست، یک مناقشه علمی است. این نبردهای علمی زمینه‌ساز تولید علم است نه الزاماً خود علم.

تحلیل و تجویز راهبردی:

به من بگو که به چه پاداش می‌دهی، تا من بگویم که بازیگران چه می‌کنند؟ ایده‌ای ساده اما بنیادی در طراحی مکانیزم‌ها و سیستم‌ها. اگر بخواهم کمی سخت‌تر بگویم: نظام تمایلات ما تعاملات را شکل می‌دهد.

قواعد نهادی مشخص می‌کند که کدام رفتار مطلوب است و کدام نامقبول. نهادها تعیین می‌کنند که چه بازیگری بر اساس چه رفتاری پاداش می‌گیرد و کامیاب می‌شود و کدام بازیگر ناکام می‌ماند و محروم می‌شود. وقتی شاخص ارزیابی ما شد «چاپ مقاله» و نه «حل مسئله»، نخبگان علمی کشور با چه انگیزه‌ای روی مسائل ملی کار کنند؟

در طراحی سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی باید فرض گرفت که افراد به فکر منافع شخصی خود هستند و با موعظه و پند اخلاقی هدایت نمی‌شوند؛ بلکه با طراحی نظام تمایلات (پاداش‌دهی هوشمندانه) رفتار بازیگران به همان سمتی سوق داد که منفعت جمعی اقتضا می‌کند. به عبارت ساده گره‌زدن منافع شخصی به منافع جمعی. آیا در نظام دانشگاهی ما چنین است؟

یک پیش‌بینی تلخ را در پایان می‌آورم و تمام: اگر قواعد نهادی (نظام تمایلات) دانشگاهیان تا یک دهه دیگر همین باشد، ما علاوه بر پیشتازی در چاپیدن مقاله، بیشترین استاد تمام دنیا را نیز خواهیم داشت. بدا به حال این سرزمین پر استاد!